Kirdkî.com Xirbanê xo ra bigêrîn, şênayîyê şarî ra megêrîn
Wisif Zozanî
Azijî eslê xo yew lingê eşîrê Suweydîyan ê. Nizdîyê çar sê serrî cuwa ver mintiqayê Mistan-Botîyan ra bar kerdî, ameyî Çewlîgî. O wext de Çewlîg, destê Ehmed/Hemed Axayî de bi. Axayî destûr nêda azijan û eskerê xo şawit înan ser. Ê zî wedar bî şî wareyê Meneşkurdî, mîreyê Suweydîyan Silêman Begî ra destegirî waşt. Silêman Beg zî eşîrê Suweydîyan ra bi û merdimê azijan bi. Azijî tewrê kalikê xo Mela Bêremî yew mude Meneşkurd de mendî, dima Silêman Begî eskerê xo antî pêser û ramit Çewlîgî ser. Hîrê şewî û hîrê rojî eskerê mîreyî erzenê Madragê Lotan ser. Peynî de Ehmed/Hemed Axa qasûdan erşaweno vano ma pîya bêrî. Giragirê Çewlîgî kewenê beynateyê her di hetan, eyin pîya anê. Azijî tewrê eşîrê xo dewê Az, Sipîyeni û Wisifan genê û têde nanê ro. A roje ra nat, hê dewanê Çewlîg de cuwiyenê. Labelê wextê Osmanîyan de ê û hukmat çirê zî pîye nêamêne. Vanê sebebo ke Mistan-Botîyan ra wiriştî, yew tehsîldarê Osmanîyan înan dest ra amebi kiştiş. Birayanê bînan vatbi şima tîya ra nêşêrî hukmat ma nêgêreno. O ride ra ê zî wedar bîyê ameyî Çewlîg.
Vanê peynîyê seserra newyesin de padîşahê Osmanîyan Mehmûdo diyin welatê kurdan de terzê îdareyî bedelneno û herinda mîretî de wilayetan nano pêra û walî yan zî muteserifan şaweno kurdan ser. Mîreyê kurdan vera ci vindenî û sere darên weda. Mintiqaya Çewlîg, Gînc û der û dorme de mîreyê Suweydîyan bîbî. Cabaxçûr de keyeyê Mitolîyan ra Silêman Beg zî tewrê eşîrê Az û Poxî ya serra 1890 de vera îdareyê Osmanîyan vindert. Çend serrî baj nêda dewlete. Muteserifê Çewlîgî paytexê Osmaniyan rê telgraf ant û va Silêman Begî, eşîranê Az û Poxe dormeyê xo de arî dayî û ramit qonaxa hukmatî ser. Naye ser hukmatê osmanîyan esker erşawit Çewlîg û serewedartişê azijan û poxijan bertaraf kerd. Cuwa pey Silêman beg tewrê keyeyê ci erşawit Xarpêt sirgûn. Çend serrî sirgûn de mendî û şerefê eyin payîmal bi. Telgrafo ke ameyo erşawitiş tede no metn esto:
Bitlis Vilayet-i Behiyyesine
Çapakçur kazası mülhakatından olub yedi sekiz seneden beri da’ire-i inkiyad ve ita’atdan çıkmış olan Az Nahiyesi’nin harekat-ı askeriye icrasına hacet kalmaksızın sevk olunan kuvve-i zaptiye ile ne suretle arz-ı dahalet ve istiman eylediklerine ve yine bu kabilden olan Poğ Nahiyesi ahalisinin dahi tedabir-i hakimâne ile daire-i itaate idhaline teşebbüs edildiğine ve teferruatına dair varid olan 24 Teşrin-i evvel 1306 tarih ve yüz dört numaralı tahrirat-ı behiyyeleri mütalaa güzar-ı acizi olduğu bu babda masruf olan himmet te’min-i asayişe hizmet edecek asar-ı meşkureden olarak cidden şayan-ı takdir bulunmağla hassaten beyan-ı teşekkür ve mahzuziyete ibtidar kılındı ol-babda. Tebyiz tarihi 12 Rabiu’l-ahir 1308/14 Teşrin-i sani 1306/25 Kasım 1890 (DH. MKT 1785/19)
Meseleyê Şêx Seîd de azijî tewrê Şêxanê Çanî, ewilî hetê Gêxî ser şî. Temran de kewtî pusî çend tenî bî bîrîndar. Camêrdiyê Mehemed Sîlemûnî Zuha hama ra zî mîyanê azijan de pê qal bena. Cuwa pê tewrê Şêx Şerîfî şî hetê Xarpêtî. Hetanê peynî şêxan ra ciya nêbî. Meseleyê Şêxan ra pê hukmat azijan ra xeylêk merdimî berdî xeneqnayî. Azê corî ra Sîlemûn Emerî (Bozaba), Gov ra Elî Hejî (Baylaz) û birayê ey Silêman Hejî (Baylaz), Vaşkîn ra Ehmed Çawuş (Buldağ), Wisifan ra Silêman Şerîf (Berdibek) û Ehmed Şerîf (Berdibek), Mîrzan ra Mehemed (Burakgazi) berdî xeneqnayî. Xeylêk azijî zî şawitî sirgûn. Hukmat badê meseleyê Şêxan dest eşt nê keyeyan, qij û tornê înan guretî xo hete. Hetê sîyasetî ya nê keyeyî xesînayî. Keyeyê Hejî Az, Wisifan û Mîrzan ra çend keyeyî kerdî zey xo, berdî reçê xo ser. Kalikan xeneqnenê, tornê ci zî benê fekê berê xo de kenê xizmetkarê xo. Labelê miyanê azijan de hewna zî tay merdimî peyda bî û vera hukmatî reçê bawkalanê xo ra şî. Sey Seîd Elçî ke partîya demokratîk a Kurdîstan nano ro. Meseleyê 49an de zî ame mehkeme kerdiş. Cuwa pey zî Kurdistanê Iraq de pê destê merdimanê xayînan ame kiştiş. Her yew erzeno ê bîn ser la ma naye hol zanê ke giştê piyorê hetan tede esto. Vanê wexto ke Seîd Elçî keweno qatilanê xo dest vano: Ero bêbextên! Mi xo rê merg na bi ro. La mi şik nêkerdîn ez pê destê miletê xo yeno kiştiş.Welhasil kurdanê bêbextan serê Seîd Elçî werd. Seîd dima warzayî azijan Şakîr Hej Cemal vejîya û meseleyê kurdan ser o ganî xo da. Ey dima Sayîm (Baluken) lajî Hej Seîd Mala Emerî dewaya TÖB-DER ra ceza guret û des serrî ra ziyed Mamak de heps de mend. Heps ra vera dîya, zaf derg nêkerd nêweşîya pîs tede vejîya, şi rehmet. Rencber Ezîz (Berdibek) lajî Hejî Fîlît Dorêş wextê îhtîlalê 12 êlûl de pê lawikanê xo milet hîşar kerd. O zî rema şi Ewropa ûja de merd.
Hemin ser ra sîyasetê kurdan de merdimo erjiyaye Îdrîs (Baluken) lajî Seîd Hejî Tajdîn yew hew Çewlîg de hewa bîn zî Diyarbekir de wekîltî kerd. Wexto tewr giran de barê kurdan na xo paşta fedakarîya pîl kerd. Pê serran Çewlîg de doxtorî kerd. Pîl ra qij, cînî ra cûmyerd pîyor şî hete ey û muayene bî. Beynateyê serranê 2012-2015 de semedê aşitî qasidî kerd. Înke pê qerara sîyasî mehkema bi û 16 serrî 8 aşmî ceza guret û Hepisxaneyê Sîncan de gurete yo.Hukmat gêreno qijanê azijan bixesno. Ey ke xesinayê berdê kerdê xizmetkarê xo, pê gureyan danê kerdiş. La ey ke nêameyî xesînayiş ya kiştî yan zî eştî hepsan.
Bêbexta felek, bîya destarê hukmatî her roj yew erjiyayê ma tehnena.
