Kirdkî.com Xirbanê xo ra bigêrîn, şênayîyê şarî ra megêrîn
Mehmud Nêşite
Nê serrenê peyênan de qasî ke keyfê ma ci rê bêro û qasî ke ma pê şa bibê kirmanckî/kirdkîya ma hetê nuştekî ra aver şîya. Nuştoxê ma zîyade bîy û roje bir roje zî zîyade benê. Goreyê zîyadebîyayîşê nuştoxanê ma û goreyê zîyadebîyayîşê kirmnckîya ma ya nuştekî zî kitabê ma zî zêdîyê û zêdîyenê. Paralelê nê averşîyayîşî de zî sîte, keyepel, kovar û rojnameyê ma zî zîyade benê.
Reyna bi no şekil senî nê materyalî zîyade bîy eynî qayde zî wendoxê ma zî zîyade bîy û benê. Badê ke hetê nuştekî ra kirmanckîya ma ya xatune wîna aver şina tesîrê kirmanckîya fekî zî kerda. Êdî şarê ma zafêr zî ciwanê ma yê ke heşar bîy û bi ziwanê dayîka xo qise kenê û nê materîyalan wanenê êdî goreyê kirmanckîya nuştekî qise kenê. Coka yo eke ma şukur kenê ke bi kirmanckîyêka rindeke ma eşekenê qise bikerê.
Labelê na sewîye qîmê kirmanckîya ma nêkena. Hetê mintiqaya ma de vanê; “Bawo xover bide ha yo pey ra beno weşî!” Lajek û pîyê xo teberê dewe de xebetîyenê. Reyî gurenî varayîş dest pêkeno. Ca de her ca beno varayiş û laserî pêl danê. Wîna beno ke laser û varayîş pîyê gênê benê. Pî mîyanê laserî de seba ke xo bixelisno çeperyeno. La hal tede nêmaneno. Lajê ey pey ra qîreno nê vateyê vano. (Bawo xover bide ha yo pey ra beno weşî.)
Nika kirmanckîya ma zî wîna bîya. “Hey ziwanê ma xover bi de ha yo pey ra bena weşî!”
Belê kirmanckîya ma aver şina labelê ma pawitê agunayîşê varayîşîyê ke vindê ro û bibo weşî û nê tofanê laserî ra kirmanckî ya ma nêfetisîyo.
Ez nê zîyadebîyayîşê nuştoxanê ma ra nêzana ke çend tenî tira cinî yê-kêna yê çend zî camêrd ê. Labelê nê çîyan ra ez baş zana ke averşîyayîşê kirmanckîya ma de rol û tesîrê cinîyanê ma hîna zaf o. Ewro belkî embazê ke ked û renca xo danê kirmanckîya ma zafêrê înan camêrd ê. Labelê eke cinî qasî nê embazanê ma yê camêrdan bi senînîye (nîtelîk) bixebetiyêne ez wîna bawer kena, nika kirmanckîya ma di qat-hîrê qat do aver de bibîyêne.
Yan zî eke ewro cinî û kênekê ma dest pê bikê û bizmanê (pancê) xo bişemernê û bixebetîyê kirmanckîya ma do hîna zaf û leze aver şora. Çunke cinî seba cinsîyetê xo wayîrê awantajêko pîlê.
Nika ma vanê “Ziwanê Dayîke”; çunke ziwano ke tutî maya/dayîka xo ra musanê û bi yê ziwanî qise kenê ma ê ziwanî ra vanê ziwanê dayîke. Yan zî bi vatişêko bîn ziwano ke tutî dayîkanê xo ra musenê ma ê ziwanî ra vanê “Ziwanê dayîke.” Ewro cinî yê xebatkarê ziwanê ma çend zafî bê, kirmanckîya ma rê hende hol o. (Meselaya ziwanê dayîke, xoser yew mesela ya. Ez nêwazena nê nuşteyê xo de na mesela ser o dergûdila vinderî.)
Cinîya ke bi ziwanê xo hol qise kena, tutê aye hem qeçekî ra ziwanê xo musenê û hem zî ziwanêko fesîh û rast musenê. No hetêk ra faydeyêko zaf pîl o. Hetêko bîn ra zî cinî û kênayê ma eke biwazê çîyê ma yê folklorîkî yê ke bîyê vindî eşkenê camêrdan ra hîna rewêr bivînê. Yan zî eşkenê înan ver de bibê asteng û nêverdê vindî bibê.
Ez bi xo wazena ke ez şora dewanê ma kirmancan û tay çîyê qeçekan/tutan ê folklorîkî arê bida. Ez eşkena şora dewêke, labelê ezê senî şora mîyanê cinî û veyvekanê wayîrê tutan de ronişa û goştarî înan bikera û tayê çîyan înan ra bipersa! Nimune: Ewro ma dest de lorîyê tutan ê ke maya tutan, tutanê xo ra vanê û înan pê kenê hewn hende çinî. Sewbîna, çîyê ke tutan eleqe kenê; werdiş û şimitişê înan, pakkerdişê binê înan, şuwetişê înan, nameyê kincê înan… û hema zaf çîyê înan yew camêrd ra zafêr cinîyî hîna eşkenê nê çîyan asan peyda bikerê, cinîyan ra bipersê.
Ez wazena vaja ke wa kênayê ma û cinîyê ma heme xususîyetanê ziwanê ma hîna zaf rind bimusê. Çunke kênekê ma namzetê dayikan ê. Siba roj heme do bibê dayîkî. Ewro keyna yê, labelê siba benê dayîke. Siba tutê înan do înan ra ziwanê dayîke bimusê. Nê keynayê ma do siba bi tutanê xo rey de kay bikê. Cinîyê ke kirmanckî rind nêzanê do bi qeçekanê xo reyde senî bi kirmanckî kay bikê? Înan rê do senî lorî bike? Do senî înan rê estenekanê ma vajê? Do senî mertelan bipersê?…do senî.. senî.. senî…
Ewro zaf cayan de ciwanê ma yenê tê het, benê grûbî û kirmanckî ser o xebetîyenê. Nê grûbî ganî xo biresnê keynekanê ciwanan û înan beşdarê nê xebetan bikî. Belê ciwanê ma pêro hêvîyê ma yê. Labelê ez vana kênekê ma çend zafî bê ma do hende leze biresê hedefê xo.
