Hîrye Ûmbazî Û Hz. Xidir

 

          Hîrye Ûmbazî Û Hz. Xidir *

Îsmet Bor

 

Cêyk ben cêyk niben, yew merdim ben.

In merdim zaf feqîr. La îlaj, nûn a mehtaj. Ti yow la yow cay yi ra kaş bikîr, henzar hew girgûdi pa uncîyen. Yew pîyzi mird ib, howt pîyzi vêşûn. Merdim xêwitîyen nêxewitîyen nêeşken îdarê xwi bikir.

In merdim xo xo fikirîyen, vûn, holê gurî ez in welat terk bikêr, şîyêr. Şîyêr welato durî d’ bixewît. Û xo xo suez dûn xwi vûn; ez heta zêngîn nêb’, ez anîgêren nîyen welat xwi.

Merdim kuwen reyar, zaf tay çî şin, merdimêk kuwen sêr reyar yi. In merdim vûn; bira ti sera şîn?

Mîyerîk ma vûn; bira ez a şin xwi îr cêyk bixewît û ez hetan zêngîn nêb’ ez a nîgêren nîyen welat xwi.

Merdim bîn vûn; bira wûllay ma xwi îr pîya bên biray cê, êz tui d’ yen. Merdîm ma vûn; wa b’ bira, tî z’ bîyê ma xwi îr pîya bên biray cê. Ma pîya şîn.

În wîrd’ ûmbaz kuwên reyar şîn. Şîn, şîn, zaf tay çî şîn, yowna merdim înûn vera ben. In merdim îz pers ken vûn; birayên, şima hê kum het a şîn?

Yi vûnî; wûllay ma hê şîn cêyk id bixewît û ma hetan zêngîn îz nêb’, ma a nîgêrên welat xwi nîyên. In merdim vûn; lîya niben êz ûmbaz şima b’, ma xwi îr pîya hîrye hemi biray cê b’ û pîya şi.

Yi vûnî; ben la qey niben. Tî z’ ma d’ bîyê.

Hîrye hemi ûmbaz kuwên reyar şîn, şîn, zaf tay çî şîn, cêyk rasên yow bacaro gird. Hîrye hemi ûmbaz vûnî; bîyerên in bacar id ma xwi îr bixewît. In bacar gird, muheqek guerê ma yow guri est, ma îtya d’ vêşûn nimûnên.

Hîrye hemi ûmbaz îz xwi îr gêrên nigêrên kar guri nivînên. Hendêna perîşûn pergendi bên. Se kên nîkên kar înûn raşt nîşin.

Ruejêk xwi îr tay nûn-mûn çî gên û sêr yew çirr a nişên rui hê wên. O yow vûn; lîya werikna Hz. Xidir cêyk raşt ma biûmên, ma xwi îr tira yow howlîyêk û yow duayêk biwaştên. Zaf tay çî wext bênati ra vîyaren ra, ûhû merdimêko extîyar înûn ver d’ peyda ben. In merdim vûn; gelê cemat ma vaj kî, ez Hz. Xidir a,  şima mi ra  çi wazên?

Ay vûnî; lîya dê pê ma yarî mek’! Tui ra halî ma niêsen? Ma perîşûn  pergende bîy?

In merdim extîyar vûn; lîya mi çîko xirab niva. Mi va; ma vaji ez Hz. Xidir a, şima mi ra çi waştên?

Ayê ewilîn vûn; lîya wûllay mi xwi îr tira perê waştên, zêngînî waştên.

O bîn vûn; wûllay mi xwi îr tira îlim waştên û pê o îlim xwi ez pê zêngîn îz bîn.

Ayê hîryin vûn; mi xwi îr qedero xêyrîn waştên.

Hz. Xidir vûn; eg waştîş şima ûmi ca, şima gera suez bîd’ qedr û qiymetê xo bizûnî. Xwi vînd mekerî, însûnetîyê xwi vînd mekerî.

Bad’ înûn vûn; la eg mi in waştîş şima ard ca û şima in suêz xo ser nivindêrt, o wext se ben?

Yi vûnî, eg ma suêz xwi ser nivindêrt se, wa zêngînîyê ma, mal milk ma, çi do ma, wa hewna peyd ma ra bîyor.

 

In merdim extîyar, êyê ewilîn yew peri dûn ci, ayê diyîn  yew qelem dûn ci û ayê hîriyîn ra vûn; ti  şui, ti kênayê paşê Misir îd zewijîyên.

Aw kî peri guret, şin kûm ca, perê xwi dûn, pê çî mî çî gen, her kes o perê yi hûnê peyd dûn ci. Îna mîyerik ben lûard, nivûn sari ho paşa ya. Ruej ruej ben zêngîn.

Ayê diyîn şin ben wayîr îlîm, ben menşur. Pê îlîm xo wa zaf peri qezenc ken, ben zêngîn, hin nivûn sari ho paşa ya.

Ayê hîreyin şin Misir, bêr paşay kuwen, gên zerrri vûnî; lîya ti çi yî çi kes î. Ti çi wazên? Wi vûn; ez çîyêk niwazen, ez kênay paşay wazen.

Paşa pê wîyen vûn; şîyerên yew çêng zerdûn bîyarîn bidên în feqîr, wa xwi îr şîyor kîyê xwi!

Mîyerik vûn; ez zerdûn merdûn niwazen, ez kênê to wazen.

Paşa vûn; lîya in merdim zaf yarûn. Ci îr hem yew heqbê zerdûn dekirîn o yo z’ astuêr bidên ci, wa xwi îr bîyor şîyor kîyê xwi.

Mîyerik vûn, ez nîye zerdûn wazen nîye z’ astuêr wazen, ez kênê tui wazen. Sobîna waştîş mi çîn yû.

Paşa ûnîyen ci, mîyerik, nîyêt yi zaf xirabin. Nîye peri qebul ken nîye mal milk qebul ken, bîye kêna tohoy niwazen. Paşa yers ben. Emir dûn eskerûn xwi, vûn; în bêrîn yew garka weş bikuwîn, biêrzîn tever wa şîyor! Eskêr çermixyên mîyêrîk ser, hê erzên ci. Ûhû kêna ber kena a xwi zît kena sêr mîyêrîk vûna; lîya şima qê hê bîlesew în merdîm kuwên, se kerd şima? Veradîn guna w’.

Paşa vûn; hii! Hîn hema newi kowt mi sari. Demek bûeça pîl ti tadena. Ti bueç nitadên se yî z’ xwira niûmên ti mi ra niwaştîn. Ca d’ emir dûn vûn; vêndîn mallay wa bîyor, marê înûn bibirn û bîn çenglûn yin rî bîn, biêrzîn tever wa şîyêr.

Ca d’ marê înûn birnên û bên çenglûn înûn, erzên tever.

Mîyerik nîye yow cay rakowtîş yi est nîye kar gurê yi. Kênê paşay gen şin cêyk, sêr yow kuê yaz yabunî ya. Yow xicît virazen. Nîye kar û nîye guri wo. Duarmalê xwi ûnîyen ci vaş maş çî zaf. Her ruej yow derzê vaş çînen ben rueşen. Şûn ra şûn xwi îr pê nûn mûn çî gen, ûn. Îna ow kî gest ver nimirên. Kênê paşay îz, hin yow ruej îz cûwîyayîş xwi ra nîye gerraz a, timotim  şikir kena nîye z’ xatîr mîyerdê xwi şiknena.

Çend sêrr bêynati ra vîyaren ra, ruejêk Hz. Xidir vûn; mi în merdimûn îna peri da ci mi va şima bên wahar mal mîlk. Mi îna îlim da ci, mi va şima bên wahar mal mîlk. O yin suez da mi va;  ma çeml xwi ra vêjê se her çî ma, ma ra peyd bî. Dê ez hêw şîyerî biûn ci, dê hêw bicerewn, dê în hê se kên?

Hz. Xidir xwi erzen bêlk yow feqîr û şin bêr ay merdim kî peri do ci, bêr ay kûwen. Mîyerik yen tever, vûn; lîya ti çi y’, çi kes ê, ti çi wazên?

Hz. Xidir vûn; ya merdim, mi eşnawit  ti zaf zêngîn, ez yew reywûn a, perê mi qedîyo, ez vêşûn a. Nîye cay rakowtîş mi est nîye z’ yow pirûn nûn est ez biwêr. Ti yow  sedeqi bîd mi.

Mîyerîk ma vûn; mi werd, ti mi ra pa mênd! Mi peri ça ra ard, ez bîd tui?

Hz. Xidir kûwen lîyak nêkûwen lîyak mîyerik perû ci nîyedûn. Ca d’ Hz. Xidir nimitikî ra dest erzen cêb yi perê xwi tira vejen, geno şin.

In merdîm ma hownê ben feqîr, vêr xirabîyer ben feqîr.

Hz. Xidir ina hew şin o merdim kî kerd ib îlimdar, qelem dab’ ci bêr ay merdîm kûwen. Mîyerik yen tever, ûnîyen ci yow merdimo extîyar û feqîrek. Vûn; lîya extîyar ti çi wazên?

Hz. Xidir vûn; ya merdim, mi eşnawit, ti zaf alîmêko pîl. Mi, timotim sarê mi dejen; perê mi îz çînîk ez xwi îr şîyêr doxtor. Ti mi îr nuşteyêk bikîr wa hin in dêj sarê mi binûş.

Alîm ma vûn; ya extîyar; wext mi çînîk. Şui!

Hz. Xidir kûwen alîm lîyak nîyekûwen lîyak peri nîkena. Alîm Hz. Xidîr fetilnen. Hz. Xidir nimitikî ra ca d’ qelemê xwi yi îz cêb ra vejen. Wi îz vêr ra xirabîyer beno feqîr. Hin di girûnê yi îz niyên yew ca, ehndêk ben feqîr.

Hz. Xidir ina hew şin, bêr kênê paşay kûwen. Mîyerdê kênê paşay kîye d’ nîyû, xwi îr derzê vaşî berd bacar id birueş.

Kênê paşay ber kena a, eg yew merdimo extîyar. Vûna; xalo ti kûm, çi kes î, ti senî rasê sêr in kueyî, in yaz yabûnî?

Hz. Xidir vûn; kênê m’ ez yow reywûn a, tui ra z’ êsen, ez extîyar a. Mi, vînayîyê mi kêmî ya, mi reyar xo kerd vînd, ez nêzûn ez ha kûm ca; ti mi bîg’ zerri, ez xwi îr binêk biarîs û çend ruêj tîya d’ vindêr, hetûn aqil bîyor mi sari, ez reyar xwi vîn. Ez şîyêr.

Kênê paşay ca d’ Hz. Xidîr bena zerri, hurmet, azamet. Zê çila ver o gêrena. In bênati d’ mîyerdê yê z’ yen kîye. Cinîyek ca d’ vazdena şina mîyerdê xo vera, vûna; mîyerik! Yew extîyaro feqîrek ûmo kîyê ma. Misafîr ma w’. Bo, ti mûr xui tira tirş mêk’. Ti extîyarî ra çim tengonêy mekîr ? Feqîr, xwi îr reywûn Ella yo. Çend ruêj îtya vinden, xwi îr şin.

Mîyerdê yê vûn; cinîyek a senî qal a ti mi ra vûna, misafir, misafîr sarî çimûn ma ser o. Lakîm ez tersen ma meêşk miqatê yi b’. Ma meêşk misafirtîyê yi wedar. Cinîyek vûna; de hîn guerê risq ma. Allay çi da ma, ma çi werd, wa wi îz ay ma wa biwor.

Hz. Xidir yew di ruej vinden, hem cinîyê mîyerikî zaf hol a û hem îz mîyerik zaf qedr û qiymêt yê zûn.Xwi fek ra vejên dûn Hz. Xidîr.

Mîyerik ruejê hirîyin wirzen we, vûn; lîya wûllay in extîyar êr çendo misafîr ma w’. Ma nîşkê yow pawer weş îz bid’ ci. Ez êr şîyêr êr di girzê vaş bêr biruêş qe nîye tay gueşt mueşt çî bîyar bîd’ ci wa xwi îr bîwor. Mîyerik vêjîyen tever, yow reşat(varûno kî wirdi, mikni mikni varen) vara wa. Vaş bîyû derg, ti qayîl kên biûn ci ra. Kêf yi yen. Vûn wûllay ez êr di girzi rehet rueşen. Yow derzi çînen, ben piri ben bacar id rueşen. Yen derzê diyin îz çînen, nûn xwi paşt a şin. Şin bacar in bêynati d’ Hz. Xidir wirzen we. Cinîyek ra vûn; kênê m’ ez hîn ha şin, eg mîyerdê tui ûmi, tira vaj; mi ci îr emûnetêk eşta bîn balîşnê yi.Wa xwi îr a emûnet bîyor.

Cinîyek vûna; ya extîyar vindir, mîyerdê mi şîyo pawerêko weş bîyaro bêla ay ra kowt erêy. Binêyna vindir, wa bîyor. Xwi îr nûn mûn çî, sîyepari mîyepari çî biwer hema şui.

Hz. Xidir vûn; nê kênê min. Ez ha hîn şin la xwi vîr ra mek’; mi emûnetêk semedê mîyerdê tui wa eşta bîn balişna, wa bîger. Û ber ken a şin rasen fêk bêr,werti ra ben vînd.

Cinîyek nat gêrena wet gêrena, erd  şeqîyen, extîyar piri şin war.

Mîyerdê yê, vaş xwi rueşen, gueşt-mueşt çî gen û yen kîye. Cinîyê yi şina yi ver a, vûna; mîyerik wûllay misafîr ma şi. Mi se kerd nîkerd nîvindert û mi ra va, mi mîyerdê tui îr emûnetêk bîn balîşnê yi d’ naya rui, ûmi se wa xwi îr bîger.

Mîyerik vûn; la qey tui verda şîyor? Ma nêeşkîyê rind miqatê yi b’, bêla ay ra yers bîyo şîyo. Û cinîyê xwi ra vûn; la çi emanet a, ti ûnîyawa ci? Dê çi uja no rui.

Cinîyê yi vûna; mîyerik, emûnet semedê tui ya uja d’ naya rui. In rid ra ez ci niûnîyaya, mi va ayê tui wo, ti xwi îr biûn ci.

Mîyerik şin balîşna ken berz. Eg o peri û a qelem kî Hz. Xidîr dabi ûmbazûn yi, ay  hê bîn balîşnê yi d’.

Mîyerik dûn xwi r’ bermen, qêrren.

Cinîyê yi vûna; mîyerik se bi? Ti çi ra qêrrên?

Mîyerik vûn; cinîyek ez meqêr wa hîn kûm biqêr. Wûllay o, Hz. Xidir ib. Ûmo ma bicerebn. Dê ma hê çemil xwi ra vêjê nîyû nivêjê. Bo in peri û ina qelem dêb’ ûmbazûn mi, qeydo gi êsen, yin kerd xênîm xwi. Dê ez înkê xwi îr se ken?

Ez senî ben layiq în perî û ina qelem?

Mîyerik peri û qelemê xo gen, hem zaf ben zêngîn û hem îz ben alîmêko zaf pîl. Mîyerik ûn, hem qijûn feqîrûn dûn wendiş hem qijûn sewîyûn/yetîman îr wayîrî ci îr pê ken. Her ca d’ medresûn, mektebûn virazen. Pirdûn, reyarûn û çirrûn virazen, wayîrîyê welat xwi ken.

O û cinîyê xwi îz hetûn peynîyê emîr xwi şa ciwîyên.

Mi ra zuir, Humay ra raşt. Mi uja d’ ca verda ez ûmeya.

 

* Na sanike rehmetî pîyê mi Hesên Mehemêd Sîlemon Zûha vata.