Kirdkî.com Xirbanê xo ra bigêrîn, şênayîyê şarî ra megêrîn
Wisif ZOZANÎ
Yeno mi vîr, ez qij biya. Pîlanê ma semedê ziwanê ma vatîn “Zûnî kirdûn eştû kutîk ver, kutîk zî qebul nêkerdû” û semedê kirdan zî vatîn “Dar ra maşa kirdî ra paşa nêbeno”, “Kird bi mird yo çî rî zî nêben pird”. Ez neheqî nêkîr tayin zî vatîn “Xirbî ma hol î sey şênayîyê şarî”. Labelê ê, tayî de bî. Ez yew rey raştê yew melayî amêya. Mela eslê xo kird bi û medresa ra îcaze guret bi. Vatîn wexto ke ma medresa de wendîn miyanê feqîyan de reqabet bivirazyên feqîyan xo miyan de vera ziwananê bînan ziwanê xo qij dîn û yew mesele vatîn. Melayî dima behsê yew mesele kerd. Va: “ vûnî; Hezret Sîlemun teyrê Hudhudî ra vûno: “Şueri(şore), rî erdûn de çi zûn est pîyorin bimûs û bîyeri!.” Hudhud şin gêren zûnûn mûsen û pey de gêren a yeno Hezret Sîlemunî het. Hezret Silemun tira persen vûn: “Ya Hudhud ti pîyorê zûnûn mûseyî?” Hudhud vûn: “Ya Sîlemun ez pîyorê zûnûn mûsawa. Têna yo zûn mend ez ken-nêken nêşken bimûsî.” Hezret Sîlemun vûn: “In çi zûn o?” Hudhud vûn: “Tira vûnî Zazakî. Mi çîdo înayîn nêdî. Wexto ke qal kênî yo tewiro xerîb veng vejênî.” Hezret Sîlemun vûn: “ Çi cins yo veng ya Hudhud?” Hudhud vûn: “Ez nêeşken sey eyin bikîrî. Mera ez to rê terîf bikîrî.” Dima yew kûyê awkî geno xo dest, çend hebê xîçûn kerrî keno zerreyê kûyî û şûno tê. Vûno: “Ya Sîlemun bawer bikir wexto ke zazayî qal kenî, yo vengo in qeydedîn eyin ra vêjyen. De bîye in zûn bimûs!”
Melayî mesele qedîna va; ‘Wexto ke ê feqîyan na mesela vatîn ma înano ke xîyreto mîllî ma de bi ma zî herind de ferhengêFeyruzabadî (m. 1415), el-Qamûs ul-Muhît ardîn nên rû û qismo ke behsê Dunbulî keno ma o qism kerdîn a û dest bi wendişê ci kerdîn. “Dunbul ala weznî qunfuz qebîletun mînel ekrad bî newahîl Mewsil mînhum el muhaddîsan…” yanî çekuya Dunbul hetê fonetîkî ra ha qalibê çekuya qunfuz de. Na yew qebîleyê Kurdan a û welatê Mûsil de ciwîyênî. Înan ra alimê hedîs veciyayî. Ma pê nê îbareyî xo û feqîyî bînî kerdîn cîr.’
Nê meseleyî ke ma îtya de nuştî wa çêw nêvajo ma hê înan qebul kenî û o rid ra ma ca dayo nê vateyan. Hêwêk! Ma no heqaret qey şarê xo û zûnî xo qebul nêkenî. Ma çim de nê vateyî wînayîn pê destê şaranê xerîban nîyê pêra û ma ver de nîyayê rû. Înan yew per ra ma qij dîyî û per bîn ra zî vato bêrîn qey xo ya bişûxilnîn. Ma zî vera şaranê xerîban xo qij dîyo û nê vateyî heqaretî zî qey xo ya şûxilnayî.
Inkê ma hewna vûnî: Zûnî ma zî esto. Kemî beno zêde beno, ma gore ferq nêkeno. Hol a ya wa ke ma pê qal bikir. Binus û vera şarî ma hurmetê zûnî xo bipaw û qiymet bidi ci. Eynî qeydeyo ke şaîrê ma Mala Mehemed Elî Hûnî vûno: “Xirbûn xwi ra bigêrîn. Şênayîyê şarî ra megêrîn.” Wexto ke ma na sîteyê xo kerd a, ma na qala erjîyaye xo rê rehber guret. Ma va xirbê ma hol î, sey şênayîyê şarî. Zûnî ma ho vinderte ma qêy pê zûnî şarî qisê kenî û xo pê zûnî şar danî şinasnayîş. Qesdê ma ziwananê bînan xirabvînayiş nîyo. Merdim çiqas zaf ziwanan bizano hende hol o. La merdim her zûn ra ver gera zûnî xo hol bimûso û pê emel bikero. Ma zî vûnî: “Kêm bi zî pêy zûnî xo qal bikirîn. Hol bi zî pêy zûnî çêwî qal mekirîn.” Çunke Homa Tealayî ma pê in zûn viraştî û teqdîr kerdî. Ma zî vanî teqdîrê Homay sarî û çimanê ma ser.
Heto bîn ra newe yo qeyde vejîyo tay merdimî zî est ê yew hete ra vanî ‘ma kurd nîy’ û heto bîn ra zî dişmenatîyê şaranê bînan kenî. Ma înan zî fehm nêkenî. Ma ewniyenî înan ra pê ziwanê xo qal nêkenî yan zî nêeşkenî qal bikerî. Labelê pê ziwanê şarê ke nê meseleyî viraştî û kirdî qij dîyî pê ziwanê ê şaran qal kenî û sîyaset kenî. Verînan nê gure rê vatîn ‘pê çî şar mîzê xo kerdiş’. Şima çi kenî pê ziwanê xo bikerîn. Mi naye zî fam nêkerda. Ziwan û esil nêeşkenê cêra bikirî. Ziwan ciya yew çî yo. Neseb ciya yew çî yo. Yew merdim vajo “Ez Zaza wa, ez Kurd nîya” Ma çim de no merdim vano ez laj babîyê xo ya, la ez tornê pîrikê xo nîya.
Kurdê Tirkîya têna kurmancan û zazayan ra îbaret ê û kurmancî zî hetê nifusî ra di-hîrê qatê zazayan ê. Tirk zî no rid ra nameyê “Kürt (Kurd)” semedê kurmancan a şuxulnenî. Wexto ke tirkan nameyê kurd texsîsê kurmancan kerd mesela uca ra têra bî. Raşta zî goreyê no namekerdişî zazayî teverê kurdan de manenî. Belê zazayî kurmanc nîyî. Labelê kurd ê. Na mesele ser ra tayin nezanîyê xo ra va ma kurd nîyê û tayin zî pê qesd a va ma kurd nîyê. Aye ke nezanîyê xo ra vanê ma kurd nîyê wa bizanî ke ziwan ser ra terîfê nesebî nêbeno. Neseb babî ra virazyeno. Neseb nêbedilyeno. La ziwan bedelyeno. Rî erdan de yew ziwan zî eslê xo yo ewilîn nêpawito. Semedê esil û neseb delîl û bingeyo tewr raşt tarîx o. Merdim eslê xo çi qeyde ca keno? Ewniyeno tarîx ra babî, pîrik û kalikî ey şinê resenê kam î? Hetanê inkê piyorê çimeyanê tarîxî semedê zazayan a vato ê yew qismê kurdan ê. Yanî zaza û kurmanc her di zî lajanê Kurd ra yew ê. Qijê Kurdî sewbîna zî est ê. Goran, lur, soran. Her yew qijê Kurdî babîyê xo ra qasê xo irsê xo gureto. Tay qijê Kurdî nifusê înan bi zîyed û ver de şîy. Tay zî sey zazayanê ma pey de mendî. Ver de şiyayîş pê dişmenatîyê birayanê xo û pê înkarkerdişê kalikê xo nêbeno. Pê xebat, cehd û xîret beno. Eke şima ker ra nênî herindê xo de ronişîn. Verdîn camêrdî wa bixebîtî. Ha eke ca ra niyetê şima û kurdbîyayîş çin o eşkera vajîn. Ma fehm kenê. Verînan vatîn; Yew merdimî cinîyê yi mirena. Şar yeno tezîya. Teselî danê ci vanî “Xo meqehirn. Merg heq o.” Vanê merdim vano “Nê ez xo nêqehirneno. Ez qêy xo biqehirnî. Cinîyê mi nêmerdên zî mi ya verdenî.”
Nika mi na mesele semedê ê merdimê ke no qeydeyo newe nayo pêra va. Ca ra nîyetê şima û kurdbiyayîş çin o, hende zor xo medîn sey camêrdan vajîn kurdbîyayîş ma rê çetin yeno. Nê eke raştê gureyan a şima qasê sîyasetî ke kenê qasê aye semedê ziwanê xo ya xebat bikerîn. Şar o mehal sîya û sipî vîneno û şima dima yeno. Aye ke vera sîyasetê nê merdiman wextê xo zayî kenê ma înan ra zî vanê şima zî semedê ziwanê ma hê xebat kenê. Ma ca ra pey de mendî wextê nê gureyî viyert. Verdîn kam xo rê seken wa bikir. Biewnîn xo ra ver.
