Şêrgele

ŞÊRGELE

N.CELALÎ

 

Par payîzi de ma seba xebatêk Diyarbekiri de kom bîbî. Rojêk xeber amê ke şaîranê Kurdan ra Arjen Ari dinayayê xo bedelnaya. Ma bi hemê embazan şî merasîmê cenazeye Arjen Arî. Cenaza de embazê ey û keyêyê ey ra tanî kesan seba xatirwaştiş qisêy kerdî. Nê qiseyan de yewî kelîmeyê “şêrgele” şuxilna. Mi hema newe na kelîma eşnawitenê. Qisêkerdoxî xitab şaîr kerdênê û vatenê: ”Şêrgele!”.

Xitab ra amenî fehmkerdiş ke manayê kelîma manayêka baş a. Bi xo zereyê kelîma de “şêr”vîyartenî. Xora Kurdan de “şêrtî” yew meqamê egîtî û camerdî ya. Û hem seba cînîyan hem zî semede camêrdan yena şuxilnayîş. Mavaji, “şêr şêr e, çi jin e çi mêr e.” Na kelîma mîyanê kurmancan de meşhur a. Yan zî “lawê te mêr nine şêr e.”

Bade cû ez hesîyaya pê ke eynî name de yew şîîrê Arjen Arî esta. Şîîre ra yew çarîn wînaya ya: “Şêrgele hebûn; koçek Koçgirî/Şêrgele hebûn ji hembêza Agrî/Şêrgele hebûn bi nav Îhsan Nûrî/Şîmal bi şîmal Barzan bixwebûn!”(Seba temamê şîîr biewnîn:http://www.antoloji.com/sergele-siiri)

Wexto ke mi na kelîma eşnawit sorankî de suffiksê zafhumarkedişê kelîman amê mi vîr. Soranî de kelîmê di qeyde benî zafhumar. Yew bi suffîsê “-kan” yew zî bi suffiksê “-gell”. Miyanê nê suffîsan de yew ferq esto. Eke çiyanê bellîyan ra behs beno “-kan”, eke nêbellîyan ra behs beno “-gell” yeno şuxulnayiş. Mavaji wexto ke ma va “pirtukekan” yanî “kîtabî”, muhatabê ma zano ke ma kamî kîtaban ra behs kenê. Eke ma va “pirtukegell”, o wext “kîtabî” ke ma behs kene kîtabê bellî nîyê. Yani mi îna famkerd ke bena ke elaqayê “gel” û “gell” esta. Her çend bi no tehlîl şêr zaf humar nêbî la bi suffîksê “-gel” qewet dîyo “şêr”. Axir manaya ke mi dabî ci raşta ya. Yani “şêrgele” yew meqamê berztîyê “şêrtî” yo. Bi“-gel” dereceyê “şêrtî” kerda berz.

Mi no fîkrê xo yew embazî ra va. Embazî va na kelîma ma Piran de şuxulnenê û mi rê yew mesela va ke kelîmeyê “şêrgele” tede vîyerena:

Rojêk cînîyêk ha lajî xo zewejnena. Veyvê xo kena, veyvê xo hewelnena. Û beno şan lajî şawena verê veyvi. Yew demo kilm dima zerreye odayî ra yew vengê sîleh yeno. Cînîyek û şarê keyê pero pîya vazdenê hetê oda ya. Vanê “nebo no veyv bikişo.” Şînî zerreye odayî ke çi vînî; vere linge textî de yew merre herarê gonî de yo û reviste yo. Dadîyê zamayî hêrs bena la seba ke lajê yê zamayo newe yo,  veng nêkena. Vana:

-No şêrgele kamî kişt!No şêrgele kamî kişt!

Zama dano sîneyê xo ro û vano:

-Zamayê to kişt! Zamayê to kişt!