Wextêk Anadolu De

N. CELALÎ

Gelek yew zeman esto ke ez wazena filmê Nûrî Bîlge Ceylanî “Wextêk Anadolu de” (Bir Zamanlar Anadolu’da) temaşe bikerî. Çunkî mi derheqê fîlmî de zaf çî eşnawitbi. Xususen yew kanalê TV de eleqeyê fîlmî û cînayetanê faîlî meçhulan ronîyabi. Naye ra gelêk bala mi antbi. Mi çend sînemayan ra pers kerd la fîlm rewna nawnayîş ra wedarîyabi. Mi zî yew DVD’yê filmî herîna û keye de temaşe kerd.

Fîlmê rejîsor Nûrî Bîlge Ceylanî “Wextêk Anadolu de” ser o medya de hetê krtîkkerdoxanê sînema ra zaf çîyî ameyî nuştiş. Tayêne pesnê fîlmî dayê, tayêne zî notê xirabî daybî fîlmî. Înanê ke pesnê fîlmî dayêne hetê dîmen, viraştiş û hetê felsefeyê fîlmî ra pesnê ey dayêne. Heqê fîlm esto ke nê pesnan bigîro. Çunkî Festîvalê Fîlman yê Cannesî de Xelata Pîle ya Jurî girewtibî. Her kareyê fîlmî de dramatîzm, esrar û lîrîzm bala merdimî anceno. Naye ra felsefeyê filmî de tesîrê Dostoyevskî, Anton Çexov û Tarkovskî ra behs kenê. Heta fîlm de tanî çîyî zî Anton Çexovî ra ameyê girewtene. Xora Nûrî Bîlge Ceylan zî ekolê Tarkovskî ra qebul beno.

Meselaya fîlmî Qiriqqele de vîyarena. Yew cînayet û yew merg ra behs kena. Meselaya fîlmî zereyê diwês saetan de vîyerena. Yew heyeto resmî ke dozger, doktor, komîser û wazîfedaranê bînan ra teşkîl bîyo, yew qatîl kerdo xo ver û çir bî çir geyrenê ke cayê tirmî cabikerê. Qatîl her hewe verê yew çirî de heyetî vindarneno û vano ma tîya de kerdo hard. La çi heyf ke cayo ke mojneno tirm uca de nêvejîno. No mîyan de beyntarê doktor û dozgerî de yewna suhbet virazîyeno. Dozger behsê mergê yew cinî keno. Vano, cinî bêsebeb mirena û verê mergê xo zî tarîxê mergê xo vana. Cinî zacilan bena û vana badê xelesyayîşê mi yew demo kilm de ez mirena. Doktor vano yew merdim zî bêsebeb nêmireno û tanî dermanî estê, eke mîqdaro maqul ra zêdeyêr bigêrîyê benê sebebê mergî. Ganî otopsîyê cinî bivirazîyo. Feqat dozger reyna mergê cinî bêsebeb ra vano û luzumê otopsî nêvîneno. Cinîya ke merda cinîya dozgerî ya û munasebetê dozgerî û yewna cinî pêhesyaya. O wext zacilan bîya û badê welidîyayîşî bi dermananê ke doktor vano, zêdê ra doz girewta û xo kişto.

Qatîlo bîn zi yew şewa derge dima serê sibayî cayê ke merdim dekerdo hard mojneno. Merdimi pê kindiran sey bestişê hozî besto û kerdo binê hardî. Qatîl vano nêdekewetêne erebe coka ma wina besto. Feqet otopsî de yeno famkerdiş ke merdim gane-gane dekerdo hard. Reyna bi vatişê qatîlî qijo ke kişte ra yo, ey ra yo. Beno ke bi ardimê cinî ameyo kiştiş. Rejîsor heme meselayan şubhe de verdano û fîlmî qedêneno.

Rejîsorê fîlmî bi sirran mîyankerdişî waşto ke meselayê ke mîyanê şarê Anadolu de benê nêzdî ra biewnîyo ci, sewbîna çîyî yenê dîyayiş. Fîlm de teşkîlatê emnîyetî, tendurustî, cendirme û edaletî zî bi hawayêko xeyrî cidî ameyê motiş. Ez vana rejîsor mesajê xo bi no qayde waşto bido temeşageran. Mi hêvî kerdêne ke nê filmî de derheqê cînayetanê failî meçhulan de zî yew mesajo asaye bido. Nûrî Bîlge Ceylan badê qerarê mehkema ke derheqê Hrant Dînkî de dabi Îstanbul de beşdarê numayîşî bibi. Yanî nê meselayan de guya yew rejîsoro hesas o. Tena yew ca de nameyê Dîyarbekirî vîyereno. La fîlmê ey hetê cînayetanê faîlî meçhulan ra yew mesajo gelek şermikin û lêl dano. Ez vana sînemaya tirkan sey medyaya tirkan hetê cînayetanê faîlî meçhulan de hendayê musade dîyeno şikenê eseranê xo de hende ca bido. Tewr hesasê înan zî mesajê xo dûrî ra, zaf dûrî ra dano.

KUNYEYÊ FÎLMÎ

Rejîsor: Nûrî Bîlge Ceylan

Keybazî: Muhammed Uzuner, Yilmaz Erdogan, Ahmet Mumtaz Taylan, Firat Taniş, Taner Bîrsel

Senaryo: Nûrî Bîlge Ceylan, Ebru Ceylan, Ercan Kesal

Tewr: Drama, Tengejîn

Mudet: 157 deqayî

Viraştiş: Bosna-Hersek-Tirkîya 2011