Wê Ezo Wê Ezîzo, Şarî Umnûn o, Tu Payîzo

 

Wisif Zozanî

Rencber Ezîz (1955-31/07/1988)

       Rencber Ezîz semêd ma Kirdûn a delalî yo, ruaşnayê çimûn o, adirî zerrê ma, kilê cîgêr ma wo. Ezîz vûn: ‘Memlikêt mi Çolîg, nûmê mi Rencber. Ne yega û ne kiber, la nûmi bi rencber.’ Mîyûn şarî xwi di hîna zaf pê nûmê ‘Ez Hej Fîlît Dorêşî’ yenu şinasnayîş. Çolîg ra eşîrê Az ra û dewê Wisfûn ra wo. Qijî di çimûn ra nêweş kot. Yo cinîya cerreh gewez kerd çimûn yi. Vînayê çimûn yi heliya bi kuar. Ez qij bi dadiyê yi merd. Xwi rî yêtîm bi wêye. Çimûn ra nêdîn la hûnê zî zey weşûn tiye gêrenî. Desmûri vêjiyên serçeqûn tûyer a tûy wêrdîn. Wexto ki bi xwert sazcenayiş musa û lawikî vatî. Raştê gurûn Çolîg zaf zî musayê saz nêbi. Wextê vêrî di şarî vatîn saz herûm a. Şarî Çolîg zaf dîndar bi. Meselê Şex Seîd îtya di destkerdbi pê.  In ridi ra şarî Çolîg zaf girêdayê vatê şexûn û mallûn o. Wextê Ezîz di eşîrtî zî zaf bî. La Ezîz gueş eşîrtî ya nêkuwên. La hetê edet û qeydûn a eşîrê xwi zaf sînên. Wexto ki vûn ‘xêrîb nîya inê ma wa’ biyeşik eşîrê xwi û merdimûn xwi qesd keno. Dewê Ezîz Wisfûn bî û nûmê xwi Wisifî ra gena. Wisif hîri lajûn Bêremî ra yo wo. Pirîkê Azijan Bêrem Mistûn-Buêtîyûn ra ûmo Çolîg. Eslê xwi zî in mintiqi ra bîyo.

Azijûn mîyûn di, kalikê yin pê nûmê Bêrem yeno zûnayîş. Hîri lajî yi bênî: Humed, Dîyab û Wisif. Vûnî, destî yin ra merdim yenu kiştiş. Remenî yên dewê Madragê Luatûn (tirkî: Kılçadır). Ina dew ra cuwa ver vatîn ‘Armdew’. Şarî yê, zafê yin arminî bî, in ridi ra in nûmi guret. Îtya di Hemed nîyû zî Ehm Armdewij bîyû. Sêr pirdê Muradî di eskerî yi beno. Miletî ra bac gurêtin û milet awk ra vistîn naver. Eskêr Ehm Armdewijî Azijûn ra persen vûni, ‘şima şarî kûmca yî, çi gurê şima îtya esto?’ Yi vûnî: ‘hal û meselê ma îna wa, ma dest ra merdim ûmo kiştiş, ma zî mecbur mêndî dewê xwi ra wedar bîy, ûmê îtya.’ Cuwa pey, şîn deştê Çolîgî de, yo cawo bûri di cit kênî û helê nîmruêjî taşt nûnî ru, wênî. Vûnî, wêr yin zî helerg bîya. In ridi ra, azijûn ra ca-ca vûnî ‘helergwêr’. Eskêr mîrê Madragî yeno vûno: ‘mîri vûn hêy erd mi di cit kênî, wa tîya ra wirzî, wa hendêy qûmê aya helerga ki wên,  wa lingûn xwi hendê qûmê yê derg kirî.’ Yi zî vûnî: ‘wa mîri bîyor, ma tîya ra wekiro.’ Mîri eskêr xwi genu, kuenu yin dima. Inê ser Bêrem hîri lajûn xwi û vêwûnî xwi zî genî, hêt lay Saxyer a şînî. Wisarnî awk zaf a, wexto gi awk ra kuênî wever, yo vêwê Wisîf awk di şina, xeneqyena. Mîri zî a hel ûmi bi rasa bi kiştê la. Wisif vendeno, vûnu: ‘Hero mîro! Wa ez Wisi bî, ez qesas ina vêwi tu rî nêverdena! Ez gera qesasê ayê tu ra bigirî!’ Dima, Azîj dûnî ra şinî Meneşkurd (Solaxan). Uja di mîrûn Suweydîyûn ra Sîlemûn Beg bîyû. Silemûn Begî ra wezîyetê xwi vûnî. Sîlemûn Beg wahar yin vêjyeno û dima piyor piya rûmên mîrê Madragî ser. Hîri ruêjî û hîri şêwî erzenê mîreyî ser. Mîri ûnyenu xelasê yi çinî ya, vûnû, ma ûmiş biw. Inê ser , giragirê Gualê Cawaxçûrî kuênî mîyûnî gureyî, ûmîşî virazênî yin piya ûn yi zî piya yên wêrye. Ûmîşi di Wisîf ra persênî vûnî, ti vûnî se, vêwê tu awk di şîya? Wi zî vûnû, birawo pîl Humed o, wa wû vaj. Humed hetê îdarê dinya wa û sîyasetî ya binê kêm bi. Mîyûnçî vûnî, wa mîri yo kêna bido şima. Humed vûn, bena. Inê ser ra kêna dûnî lajî Humedî.

Cuwa pey Humed şinu Az. O tarîx di Az di Kej bîyû. Kej, esil xwi Sîwûn ra wo. Kênê Kêjî xwi rê wazenu. Xinamîtî virazênî. Mudeyêk cuwa pêy zî dew Kêjî ra genî, Kêjî fetelnenî, kenî tever. Kej şinu Binzîyar (bi tirkî: Altınışık). In tarîx ra pêy Humed û qijûn xwi wa Az di cuyênî, bênî zîyed. Lajûn Bêrêm ra Dîyab ewil Sipîyeni (bi tirkî: Yukarı Akpınar) de nûn rû. Cuwa pey qijî yi tay şinî Duernûn, tay şinî Mîrzûn û tay zî şinî Valyerek.  Wisif zî kîştê Sipîyeni di nûn rû. Dewê yi ra zî vûnî ‘Wisifûn’ (bi tirkî: Aşağı Akpınar). Qijî Wisîf tay ti ra şîn Celal tay şîn Zênewê Husênûn, tay zî Dawakûn di mûnên.

       Sipîyeni pê medresê xwi û feqîyûn xwi nûmdar a. Seydayî Sipîyenî pê ina dew bi nûmdar. Rencber Ezîz zî o wext Wisifûn di bi. Wisifûn di zaf feqî mêndîn. Ezîz zî bîn têsîr in kulturî di zaf mend. Wisifûnîj xwi mîyûn di pê wêyekerdîşê feqîyûn wasifyênî. Ezîz wexto ki vûn ‘ez-ti piya ma şî sêyday het’ beno ki în ruejûn ra behs keno.

Babiyê Ezîz Hejî Fîlît zî ina medresa de feqîtî kerda. Labelê cuwa pey in heyato sakîn qediya, herindê yi di de’wê sax-sol dest kerd pê.  Şar xwi miyûn di bi di felqêyî. Yo het saxcîtî kêrdîn heto bîn zî solcîtî kêrdîn. Miyûn ina gûrfend di gera Ezîz zî yo per biguretên. Dewîj Ezîz zafî saxcî bî û nûmê bisilmûntî ra saxcîtî kêrdîn. La Ezîz zûnên raştê gûrî îna nîya.  Peynî di Ezîz piyorê dewîj xwi, merdimî xwi yers kêrdî û bi solcî. Zêr kuwen yo kênek ci niyedûn. Sebêb yi Ez vûn: “Vûna Ez qomînîst kênek nigena”.  Ezîz semedê heq û edaletî ya bi solcî. Pîlûn Ezî, yi ra vatîn: ‘Ezo qirbûn tû rî în gûrê lazim nî xwi ver di vind.  Hukmat di queç nêben, şima bên çûn di fatisnên” Yi hûnê zî vatîn  ‘Milletê ma milletê ma dînya di yo darê ma çîn ya’

 

Umvarûn yi pê çek-sîleh a mucadeli da, yi pê saz û lawikûn a. Hej Fîlît zaf qehriyên. Şar ûmên ti ra vatîn: ‘ti hê mallatî kên laj tû ho saz cenen’ Wexto gi şar kêrdîn serevdi ti ra vatîn Hej Fîlît zî ûmên cîrgên Ez ra. Ez vatîn ‘Mişori kên suafiy o hecî vûn Ez bûncîn daraxacî wa xwî ri wêşî bi wa xwîr vacî’   

 

Ezîz semedê şarî xwi wa bîn tercuman û tehdayîya gi milleti yi dewlet ra dî, aya ardîn zûn vatîn: ‘Şoqi kerdo edeto pê zuar na sarê milleto’ Ezîz zûnên tay hê nûmê dîn ra saxcîtî kên faşîstî kên. Ez wexto gi kerrê êştîn faşîstûn rêy rê în kerrê yi şîn ginên sarê dîn rî zî. La se bivatîn ço Ez ra yers nêbîn. Qasêt Ezîz nimtikî ûmên qopyakerdiş dima zî kîyûn di şarî bêrî û pencereyî xwi gurêtîn û gueş nênî Ez ser. Cinîyûn extiyarûn qasêt Ez cewûn pêrînûn xwi di nimitîn û ardîn vatîn ‘dê in qasêt Ez bêrzîn de ma binê gueş serni.’ Şar çîdo ki nêeşkên bivaj pê fêk Ezîz ya vatîn. O ridi ra Ezîz qey pîlûn û qijûn a zaf qiymetdar bi.   Wexto gi Ezîz pê sêr zûn xwi bivatîn ‘wê Ezo wê Ezîzo’ herind di bermi pêşiyên merdîm qirik.

 

Wexto gi rema şi Almunya uja di Îzdîyûn di bi şinasî yin ra va ‘Pîrikê ma zî şima ra wa’. Raşta zî Azijûn miyûn di pîrikê Wisifûn Îzdî ya. Çolîgijûn şiyayîş Ezîz rî vatîn ‘Solciyûn Ez xapit berd’ Wexto gi serevdê şar bîn ziyed Hej Fîlît huma yers bîn. Inê ser Ez vûn ‘Yo raşta vaj des zûr keno şar fesad o şar şêtûn o, Ez o babiyê Ez ciyekeno’ Pê teselî dên babiyê xwi. Ez hetûn mêrg xwi zî hesrêt welat xwi şi. Yo ruej bacarî Essen di şin kêyê dezzay xwi Hîk Ehmêdî Mala Emêr. Vûn: ‘Hîko biray mino qê Ellay a ma kûmi gi  vêrî kûm mêrdî wa aw mêyît ê bîn ber Çolîg’ Hîk yarî ra vûn ‘Kar mi çîn û, willay ez binê tû Çolîg nêben’ ina hew Ezîz vûn: E gi ti mi Çolîg nêbên mêyît mi ber sêr yo qilî bêrzî ya bivêşn wa hewa biyor welê mi hêt  Çolîg a beru.’

Mi çirrê Ezîz nêdî. Mi Hej Fîlît het dersê Êlîfbê gurêtîn. Aya ruej ez hûnê keye ra vêjîyawa hêtî kê Hej Fîlît a şin. Ez ûmêya nat bûnî yin mi dî yo sexlet yo qîrî qalabalix yo babagûnî vinderta. Yo dolmîşa zerd ha vindêrtî duarmalê yê di nizdîyê henzar tenî ûmo piyeser. Dolmîşê Az bî. Yo tawit ho ser a. Cinî pê pêrjînûn di vindêrt xwi miyûn di piçpiçyên vûn ‘mêyît Ez ard.’ Mi aya hel nêzûna in Ez kûm. Ez uja ra gêrawa a şiya keye. O ruej in ruej. Mi çi zûnên o Ez in Ezîz ma wo. Ezo Ezo Huma tu rî biyor rehm. Çîm tu ra gurêt axret bidi tu. Guerê barê zerrê tu bidi tu. Ezo bira Ezo bira çirrê nêşî ti ma vîr ra.