Îvanovîç Peter Lerch (1827-1884)

ÎVANOVÎÇ PETER LERCH (1827-1884)

W. Zozanî

Derheqê ziwanê kurdkî de înan ke xebata îlmî kerda, yew zî Peter Lerch bi. Peter Lerch serra 1827 de Rusya de ame dinya. Mektebo ewilîn û mîyanîn welatê xo de wend. Dima zî şi unîversîte. Serra 1850 de unîversîteya Saint Petersburg ra mezun bi. Qismê felsefeya rojhelatî wend. Serra 1851 de zî şîîra farisan ser o yew kitab nuşt. No kitabê ey o ewilîn bi. Peter Lerch miletanê rojhelat ser o xebat kerdênî. No semed ra serra 1856 de şi bajarê Roslavl mintiqaya Smolensk. Nêzdîyê 100 hebî kurdî uca de bî. Bajarê Roslavl, cayê qampa esîran bi. Rusan herb de esîr bigirewtên, înan ardîn no bajar. Serra 1855 de herbê Qirimî de Rusan, Usmaniyan ra esîrî girewt bî. Miyanê nê esîran de kurdê zaza û kurmancî zî bî. Nê esîrî zî bajarê Roslavl de mendîn.

Bajarê Roslavl

Bajarê Roslavl ra yew cehde

Peter Lerch semedê xebata akademîk hîrê aşmî Roslavl de mend û kurdan ra derheqê ziwan, tarîx û kulturê înan ser malumat arêday. Miyanê nê kurdan ra qismek zî zaza bî. Sîwan ra dewa Qasan ra bî. Peter Lerch nê merdimî vistî qal û înan ra derheqê eşîranê welatê Sîwan malumat girewt. Badê cû zî pê nê malumatanê xo hîrê cîld yew kitab neşr kerd. Nameyê nê kitabî Forschungen über die Kurden und die iranischen Nordchaldäer bi. Bênateyê 1856-1857 de no kitabê xo neşr kerd. Cîldo ewilîn de behsê eşîranê kurdan kerd. No qisim de behsê eşîrê zazayan zî keno. Cîldo dîyin de metnê kurmancî neşr kerdî. Cîldo hîrêyin de zî metnê zazakî neşr kerdî. No kitabê Lerchî semedê Kurdolojî kitabêko wayirê qiymetî yo. Peter Lerch Serra 1858 de şi Buxara, uca de gêrayişê arkeolojîkî viraştî. Serra 1876 de Saint Petersburg de kongreyê oryantalîstan a miyannetewî virazîya. No kongre de zazakî ser o yew munaqeşe virazîya. Metnê ke Lerchî neşr kerdbî, înan ser a no munaqeşa dewam kerd. No munaqeşe de yew perse ame meydan. Gelo lehçeya zazakî gera miyanê lehçeyanê kurdan de bêro qebulkerdiş? Têkilîyê zazakî û lehçeyanê kurdan çi yo? Na mesele ser o Peter Lerch xeylêk munaqeşe kerd. Lerch gore zazakî zî yew lehçeyê kurdkî ya. Labelê munaqeşe zaf kerd derg. Naye ser Lerch nêweş kewt. Organizetoran Lerch darit we, berd nêweşxane. Lerch badê nê tarîx a hîşê xo kerd vîn. Semedê sihetê xo ya şi bajarê Hamburg. Serra 1884 û menga êlule de Hamburg de merd.